29 Μαϊου 2011 σήμερα και έχουν περάσει 558 χρόνια ακριβώς από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους...
Ήταν Τρίτη 29 Μαϊού 1453 στις 8πμ. όταν ακούστηκε το 'Εάλω η Πόλις' και 'ο τελευταίος των Ρωμαίων αυτοκρατόρων', ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπαιρνε την απόφαση να χαθεί μαζί της...
Και όμως οι Τούρκοι δεν ήταν ο ισχυρότερος εχθρός που είχε ποτέ αντιμετωπίσει η αυτοκρατορία στη μακραίωνη ιστορία της. Τρεις αιώνες μάλιστα πριν, οι Αλέξιος, Ιωάννης και Μανουήλ Κομνηνός τους είχαν προκαλέσει πολλαπλά χτυπήματα σε εδάφη του σημερινού κράτους τους. Η αυτοκρατορία είχε αντισταθεί, αποκρούσει και κατά τόπους κερδίσει τη λαίλαπα των Αράβων που κατέκτησαν σε χρόνο μηδέν όλη τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και έφτασαν μέχρι την Ισπανία κατά τον 7-9ο αιώνα. Είχε συντρίψει Πέρσες και Βουλγάρους, είχε αποκρούσει Ρώσους, Αβάρους, Σέρβους, Μαγυάρους, Νορμανδούς και τόσους άλλους λαούς «βάρβαρους» επανελειμμένα και σε πολλές περιπτώσεις σε ταυτόχρονα μέτωπα. Όμως δεν θα ήταν δυνατόν για μία αυτοκρατορία που ξεκίνησε τα χρόνια των Αυγούστων Καισάρων να φθάσει ως στις παρυφές της Αναγέννησης, το ίδιο δυνατή και κραταιή.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η αυτοκρατορία με την εξελληνισμένη ταυτότητα, την ελληνική γλώσσα, τους Ρωμιούς αυτοκράτορες και την κοινή χριστιανική θρησκεία, είναι η μακροβιότερη αυτοκρατορία όλων των εποχών με σπουδαία επιτεύγματα για την τότε εποχή της. Αυτό είναι από μόνο του ένα συγκλονιστικό γεγονός. Η Ρώμη δεν κράτησε πάνω από 600 χρόνια. Οι Οθωμανοί, κοντά στα 500. Οι Άγγλοι λιγότερο από 2 αιώνες και οι ΗΠΑ, ούτε 20 προς το παρόν.
Μοιραία, τα αίτια της κατάρρευσης της ήταν δομικά και λειτουργικά, αλλά και κοινωνικά: η συνεχώς αυξανόμενη δύναμη της Εκκλησίας και των φεουδαλικών κρατιδίων εντός των συνόρων αλλά και η μονολιθικότητα του ημί-θεοκρατικού καθεστώτος, είχαν ως αποτέλεσμα την απομίζηση της αυτοκρατορίας από οικονομικούς πόρους, από οργανωμένο στρατό και στόλο και από αδυναμία χρησιμοποίησης της επιδέξιας διπλωματίας επιτυχώς, αυτής που τόσο επιδέξια είχε καταφέρει να χρησιμοποιήσει το Βυζάντιο επί 11 αιώνες (η διπλωματία του Βυζαντίου διδάσκεται ακόμα και σήμερα σε ξένα πανεπιστήμια). Η αποξένωση με τη Δύση λόγω της φιλοδοξίας των εκκλησιαστικών ηγετών του για πρωτεία (βλ. Πατριάρχης Φώτιος, Μιχαήλ Κηρουλάριος κλπ), η απίστευτη δίψα των παπικών κρατιδίων για λεηλασίες (Σταυροφορίες), η αδυναμία των αυτοκρατόρων να πειράξουν τα μοναστήρια και την Εκκλησία, (ειδικά μετά τις Εικονομαχίες) λόγω πολιτικού και στην ουσία «εθνικού» κόστους και η αφαίμαξη των πληθυσμών με σκληρή φορολογία λόγω των διαρκών αυξανόμενων αναγκών για τις πολεμικές συγκρούσεις κυριολεκτικά σε όλα τα μέτωπα από τα τέλη του 11ου αιώνα και μετά, επιτάχυναν την τελική πτώση. Η συγκυρία το έφερε, ο εχθρός που τελικά θα κατακτούσε οριστικά την Πόλη να ήταν οι Οθωμανοί Τούρκοι, η νέα ανερχόμενη δύναμη της εποχής.
Προηγουμένως είχαν αποτύχει Άβαροι το 626 (για τη σωτηρία της Πόλης απ' αυτούς γράφτηκε ο «Ακάθιστος Ύμνος») , οι Πέρσες, οι Βούλγαροι, οι Ρώσοι και δύο φορές οι Άραβες. Όλοι, τη μεγάλη, δική τους στιγμή ισχυρότεροι στρατιωτικά από το Βυζάντιο, αλλά αποτυγχόντες, γιατί η αυτοκρατορία είχε την τύχη να έχει τότε μία οργανωμένη διπλωματία και μία πρωτεύουσα στρατηγικά τέλεια χτισμένη και αμυντικά ακατάβλητη (το Θεοδοσιανό Τείχος ακόμα χάσκει πάνω από το Βόσπορο). Αλλά πόσες νέες ανερχόμενες δυνάμεις θα μπορούσε να αντιμετωπίσει με επιτυχία αλήθεια; Κάποτε θα ερχόνταν το τέλος...ειδικά όταν μένεις απομονωμένος διπλωματικά από τη Δύση.
Γνωστές οι συνέπειες της κατάρευσης για όλο τον τότε κόσμο. Τις συνέπειες τις πληρώνουμε ακόμα και σήμερα και δεν είναι τυχαίο ότι τόσα χρόνια μετά οι Δυτικοί έσπευσαν πρόσφατα να αναγνωρίσουν το λάθος τους να μην βοηθήσουν τότε το Βυζάντιο, τη δύσκολη στιγμή της οθωμανικής εισβολής.
Σήμερα η ύπαρξη ελληνικής ιστορίας 1123 χρόνων έχει σχεδόν απόλυτα ξεχαστεί. Ελάχιστοι γνώρίζουν κατ' ουσίαν τι ήταν το Βυζάντιο και ποια η σημασία της για τον σύγχρονο ελληνισμό. Οδοί δεν παίρνουν ονόματα αυτοκρατόρων, ούτε αγάλματα υπάρχουν και οι σπουδαίοι χιλιοταλαιπωρημένοι βυζαντινοί χριστιανικοί ναοί μένουν αναξιοποίητοι, άφαντοι, τυχάρπαστες οντότητες μεσα στις γειτονιές των πολεοδομικών συγκροτημάτων. Και η προκατάληψη ολοκληρώνεται αν σκεφτεί κανείς ότι η λέξη «βυζαντινισμός» γεννάει αρνητικές εικόνες στο μυαλό των περισσοτέρων, παραπέμπει σε κάτι πρωτόγονο, οπισθοδρομικό, συνωμοσιολογικό και τυπολατρικό.
Δυστυχώς το Βυζάντιο δεν μπορεί να πάρει τη θέση που του αρμόζει στην ελληνική ιστορία, γιατί θεωρείται υπεύθυνο για την κατάρρευση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και την τοποθέτηση αντ' αυτού μίας θεοκρατίας που δεν συνέχισε την τεράστια ακμή του αρχαίου ελληνικού κόσμου στις επιστήμες, στις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό (αν και βέβαια μεσολάβησε η Ρώμη).
Η κατηγορία που βαραίνει το Βυζάντιο για την καταστροφή των αρχαίων ελληνικών μνημείων μπορεί να ευσταθήσει μονάχα αν θεαθεί εκτός του μήκους κύματος της εποχής: η νέα «μόδα» της –δυστυχώς- διαστρεβλωμένης χριστιανικής διδασκαλίας παρέσυρε σαν τσουνάμι το κοινωνικό γίγνεσθαι του Μεσαίωνα, συμπαρασύροντας - δυστυχώς -για πολιτικούς λόγους όλα τα αριστουργήματα της αρχαίας εποχής. Ο ελληνικός πληθυσμός της εποχής μετασχηματίζονταν από δωδεκαθεϊστικός σε μονοθεϊστικός και δύσκολα θα μπορούσε να κρατήσει στις μισαλλόδοξες εποχές του Μεσαίωνα ανεκτική στάση σε ο,τιδήποτε μη χριστιανικό. Δεν είναι δυνατόν υπό αυτές τις συνθήκες να απαιτούμε από ένα σύγχρονο κράτος της εποχής να αντισταθεί. Μπορεί εκ των υστέρων, με τα μέτρα της εποχής να μπορούμε εύκολα να κατηγορήσουμε το Βυζάντιο γι' αυτή τη στάση του, όμως για την πολιτική του επιβίωση την εποχή εκείνη - εποχή που δεν ήταν ώριμη για ανεξιθρησκεία και ισότητα και θα έπρεπε να έλθει η Γαλλ. Επανάσταση 1400 χρόνια μετά για να εμπεδώσει αυτές τις αξίες- δεν θα μπορούσε να δείξει διαφορετικό πρόσωπο. Πριν βιαστούμε να κρίνουμε κάτι ιστορικά, θα πρέπει να σκεφτόμαστε υπό ποιες συνθήκες έδρασε έτσι όπως έδρασε. Το status quo.
Αντιθέτως, διαβάζοντας Βυζαντινή Ιστορία θα διαπιστώσει κανείς ότι ό,τι όσο μπροστά ήταν η Αρχαία Ελλάδα από τον υπόλοιπο Αρχαίο κόσμο, τόσο μπροστά ήταν το Βυζάντιο από τον υπόλοιπο Μεσαιωνικό: λίγοι γνωρίζουν ότι σε μία εποχή, στην καρδιά του Μεσαίωνα, που υπήρχε γενικότερη καθίζηση σε κάθε τομέα της διανόησης σε όλον τον κόσμο και που οι μεγάλοι αρχαίοι Έλληνες είχαν καταντήσει άγνωστοι, ο Μιχαήλ Ψελλός (10ος αιώνας) -πολύ πιο πριν από τους Ιταλούς αναγεννησιακούς που έτσι νομίζουμε- αποκατέστησε την πλατωνική φιλοσοφία στη θέση που της άξιζε. Λίγοι γνωρίζουν ότι υπήρξε μεγάλη ακμή στις τέχνες, με πραγματικά αριστουργήματα για την εποχή τους, που μπορεί να τα δει κανείς σε μουσεία- και σχετική με την υπόλοιπη Ευρώπη ανάπτυξη της επιστήμης και των γραμμάτων. Και λίγοι τα γνωρίζουν, γιατί ποτέ δεν μας τα έμαθαν.
Παρά τα μειονεκτήματα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, υπάρχουν πολλά στοιχεία που θα πρέπει να τις προσδώσουμε και σίγουρα θα πρέπει να ανασκευάσουμε τη γνώμη μας γι' αυτήν. Δεν πρέπει να μειώνουμε το ρόλο που έπαιξε ένα κράτος που μέσα στα 1000 και χρόνια ζωής του, κατέστησε τον ελληνισμό (με τα χαρακτηριστικά της εποχής, καλώς ή κακώς) το κυρίαρχο στοιχείο του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα σε ανατολή και δύση, έφερε σε ελληνική σφαίρα επιρροής τη μισή ανατολική Ευρώπη, μέσω των εκχριστιανισμών της και κυρίως κράτησε ενιαία την ελληνική συνείδηση (ειδικά στα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας 867-1025). Μπορεί να κατηγορείται για συνδρομή στην κατάρρευση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος του τότε, όμως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συνέδραμε αποφασιστικά και στο αντίστροφο: χάρις στις μακραίωνες στρατιωτικές επιτυχίες της, άφησε απείραχτη στους εχθρούς της το κορμό της, την ηπειρωτική Ελλάδα και χάρις την συσπείρωση κάτω από την ελληνική γλώσσα, την ορθόδοξη θρησκεία και την ελληνική ταυτότητα που τελικά σταδιακά απέκτησε, κράτησε τα βασικά ενοποιητικά στοιχεία των Ελλήνων για τόσους αιώνες, δημιουργώντας τα θεμέλια που ήταν απαραίτητα για την εθνική μας συνείδηση και τον ξεσηκωμό του 1821.
Υγ: Για μία πιο εις βάθος μελέτη της βυζαντινής πολιτικής, μπορείτε να διαβάσετε το δημοσιευμένο άρθρο μου «Τα δόγματα της Βυζαντινής εξωτερικής πολιτικής» το link του οποίου βρίσκεται στην αριστερή κολώνα του ιστολογίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου